Αγαπητέ μου,
με την επιστολή μου αυτή, την οποία ελπίζω να έχεις ανοίξει και να τη διαβάζεις σε μια ηλικία κατάλληλη που στην περίπτωσή σου είναι να έχεις περάσει στην εφηβεία, θα ήθελα να σου κάνω γνωστές μερικές σκέψεις μου γύρω από ένα βιβλίο που πιθανόν σε πιο μικρή ηλικία να διάβασες, είτε σε μορφή κόμικς είτε στο πρωτότυπο κείμενο, και το οποίο νομίζω ότι πρέπει να σε αφορά καθ’ όσον ότι έχεις γεννηθεί την ημέρα που ο ήρωάς του ξαναγυρίζει στον «πολιτισμό» και που αφορά κι εμένα που σου γράφω καθ’ όσον ότι εγώ γεννήθηκα την ημέρα που ο ήρωας χάθηκε από τον «πολιτισμό». Θα έχει καταλάβει, βέβαια, ότι πρόκειται για τον ήρωα πολλών παιδιών από πολλές γενιές που έζησαν και δημιούργησαν σ’ αυτόν τον πλανήτη. Ναι αγόρι μου, είναι ο «Ροβινσώνας Κρούσος». Καλά το μάντεψες! Διάβασε λοιπόν το τι έχω να σου πω για το βιβλίο αυτό.[1]
Τι και πώς;
Πρώτ’ απ’ όλα θα πρέπει να σου πω λίγα πράγματα για το θέμα του Ροβινσώνα Κρούσου. Πρόκειται για ένα βιβλίο που έγραψε ο Άγγλος συγγραφέας Ντανιέλ Ντεφόου[2]πριν από 423 χρόνια και για το οποίο πληρώθηκε καλά από τα συγγραφικά δικαιώματα στο βαθμό που έγινε κάτι σαν «μπεστ σέλλερ» της εποχής του. Κι έγινε μεγάλη εκδοτική επιτυχία γιατί μέσα από τις γραμμές του βιβλίου μπορούμε να ιχνογραφήσουμε την εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής εκείνης, να ιχνηλατήσουμε τα μονοπάτια των ιδεών που κυκλοφορούσαν την εποχή εκείνη και να κατανοήσουμε τις αντιλήψεις των «μέσων ανθρώπων» της εποχής εκείνης για πάρα πολλά πράγματα που συνέβαιναν γύρω τους. Βέβαια όλα αυτά με έναν έμμεσο τρόπο. Πρόκειται για μια μυθοπλαστική αφήγηση της οποίας η διαφορά από την ιστορική αφήγηση συνίσταται στο ότι το χαρακτηριστικό της στοιχείο είναι η ύπαρξη της πλοκής που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί. Το ζήτημα είναι ο τρόπος αναφορικότητας των δύο μορφών αφηγήσεων, δηλαδή οι δύο διαφορετικοί τρόποι για να αναφερθεί κανείς στον κόσμο της πράξης.[3] Η αφηγηματική πλοκή του μυθιστορήματος έχει αρχή, μέση και τέλος. Περιγράφει μιαν ακολουθία πράξεων και εμπειριών κάποιων χαρακτήρων που είτε τους έχει πλάσει με τη φαντασία του εξ ολοκλήρου ο συγγραφέας είτε έχουν σχέση με την πραγματικότητα την οποία όμως ο μυθιστορηματικός συγγραφέας βλέπει με άλλο μάτι σε σχέση με τον ιστορικό αφηγητή. Εκείνο που ενδιαφέρει το συγγραφέα πρωτίστως είναι να κινήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη με το να προσπαθεί να αναλύσει και να περιγράψει τη δυναμική σχέση ανάμεσα στους χαρακτήρες και την αλληλεπίδρασή τους. Οι χαρακτήρες δεν γεννιόνται και δεν ζουν μέσα σε χωρικό και ιστορικό κενό. Επάνω τους ασκούνται πιέσεις που προέρχονται από το κοινωνικό – ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τους θέτει ο συγγραφέας να κινούνται και αυτό σημαίνει ότι και ο συγγραφέας δεν είναι άμοιρος ευθυνών στο βαθμό που το έργο του εμπεριέχει και αντανακλά τις ιδέες και αντιλήψεις της δικής του εποχής. Αυτό σημαίνει ότι τόσο ο συγγραφέας του έργου όσο και εγώ που στο ερμηνεύω κατά κάποιο τρόπο είμαστε επηρεασμένοι από το «κλίμα» της εποχής μας. Αυτός γράφει σε μια εποχή κατά την οποία στη γενέτειρά του υπήρχε μια γενικότερη κοινωνική αναταραχή και αλλαγών που ευνοούσε τα ταξίδια φυγής από τη συγκεκριμένη πραγματικότητα κι εγώ γράφω επίσης σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών που επιφέρουν με τη σειρά του τρομερές κοινωνικές ανακατατάξεις που έχουν αφήσει πάνω στη σκέψη μου τα σημάδια της. Κάπου στοχεύουμε και οι δύο. Ο συγγραφέας στοχεύει στο να ολοκληρώσει μέσω της πλοκής την ιστορία του και να σε αφήσει να βγάλεις τα συμπεράσματά σου. Εγώ στοχεύω στο να σε βοηθήσω να βγάλεις αυτά τα συμπεράσματα. Ο συγγραφέας αυξάνει σελίδα με τη σελίδα την αγωνία σου για να σε φτάσει σε ένα τέλος αποδεκτό από σένα. «Κοιτάζοντας προς τα πίσω, από την κατάληξη προς τα επεισόδια που οδήγησαν σ’ αυτήν, πρέπει να είμαστε ικανοί να πούμε πως αυτό το τέλος απαίτησε εκείνα τα επεισόδια και εκείνη την αλυσίδα δράσης» [4]. Συνεχίζεται…
[1] Γεννήθηκες την 19η Δεκεμβρίου του 1996. Ο Ροβινσώνας Κρούσος έφυγε για πάντα από το νησί όπου είχε ναυαγήσει την 19η Δεκεμβρίου 1686. Εγώ γεννήθηκα την 30ή Σεπτεμβρίου 1960. Ο Ροβινσώνας Κρούσος πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του ως ναυαγός στο νησί την 30ή Σεπτεμβρίου 1659. Μη μου πεις λοιπόν ότι δεν είναι μια καταπληκτική σύμπτωση και ότι δεν είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να απευθύνει κάποιες έμμεσες συμβουλές ένας ”παλιός” σε έναν “νέο”. Όπου ο νέος Ροβινσώνας που παραλαμβάνει μια σκυτάλη από το παλιό Ροβινσώνα συμβολίζεται με την είσοδο του πρώτου στον «πολιτισμό» και την έξοδο του δεύτερου απ΄αυτόν. Τι σημαίνει όμως «πολιτισμός» ; Μη βιάζεσαι θα το δούμε κι αυτό παρακάτω
[2] Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τον Ντανιέλ Ντεφόου. Γεννήθηκε το (;) 1660, σύμφωνα με το Collins English Dictionary, HarperCollins Publishers, 1992, Glasgow, σελ. 415, και πέθανε το 1731. Ήταν μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος, αρχιντέτεκτιβ και φυλλαδιογράφος. Εκτός από το Ροβινσώνα Κρούσο έγραψε τα έργα : Moll Flanders, 1722 και A Journal of the Plague Year, 1722.
[3] Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Ricoeur Paul (1990) Η αφηγηματική λειτουργία. Αθήνα: Εκδ. Καρδαμίτσα,ο.ε.π. σελ.13-87
[4] Βλ. Ricoeur P. (1990) ο.ε.π σελ.23. Μη φοβάσαι, δεν είμαι ο κατάλληλος δάσκαλος λογοτεχνίας που θα σου μάθει όλες τις μεθόδους και όλες τις τεχνικές ανάλυσης ενός μυθιστορήματος. Πριν φτάσεις στο επίπεδο της φιλολογικής ανάλυσης, καλό θα είναι να ρίξεις μια ματιά στα διάφορα interactive CD-ROM (πχ Fantasmaghoria) που σου δίνουν την ευκαιρία να εξασκηθείς σε μια τέτοια πρακτική. Βέβαια, διατρέχω τον κίνδυνο την εποχή που θα διαβάζεις αυτό το «πόνημα» να είμαι λίγο (ή και πολύ) αναχρονιστικός αν η εξέλιξη των computers ακολουθήσει στο μέλλον ρυθμούς πιο γρήγορους απ’ ό,τι σήμερα.
Filed under: Uncategorized | Leave a comment »
Homo Politicus 