«Η σύγχρονη πολιτική είναι η πολιτική των κομμάτων. Τα πολιτικά κόμματα είναι οι κύριοι δρώντες στο σύστημα που συνδέει το σώμα των πολιτών με την κυβερνητική διαδικασία…Τα πολιτικά κόμματα συναρθρώνουν τα αιτήματα σε συνεκτικά πακέτα πολιτικής -μια διαδικασία που προσφέρει στους ψηφοφόρους μια επιλογή στις εκλογές. Τα πολιτικά κόμματα σχηματίζουν κυβερνήσεις και δρουν ως αντιπολιτεύσεις στα νομοθετικά σώματα…Έτσι είναι κρίσιμη η σημασία τους στη διαδικασία λήψης και εφαρμογής πολιτικών αποφάσεων. Από την άποψη αυτή, τα πολιτικά κόμματα…είναι οι κύριοι δρώντες στα δημοκρατικά συστήματα αντιπροσώπευσης όταν πρόκειται για επίλυσης κοινωνιακών προβλημάτων.» [1]
O Εντμουντ Μπερκ όρισε ως κόμμα ένα σώμα ανθρώπων που ενώνονται με στόχο την προώθηση μέσω των κοινών προσπαθειών τους των εθνικών συμφερόντων στηριζόμενοι σε ορισμένη ιδιαίτερη αρχή με την οποία όλοι συμφωνούν. Πολλοί μελετητές των κομμάτων, ακολουθώντας την άποψη του Μπερκ, τα αντιλαμβάνονται ως ομάδες «ιδεών» που αφορούν το κοινό συμφέρον ή το χαρακτήρα και την επιθυμητή μορφή των ανθρωπίνων σχέσεων στο πλαίσιο της κοινωνίας. Έτσι, τα πολιτικά κόμματα μελετώνται ως προς τις ιδέες που εκφράζουν και αναλύονται με όρους συμβολικού, ρηματικού περιεχομένου της κομματικής ιδεολογίας ή του δόγματος.
Το κόμμα μπορεί να γίνει αντιληπτό και ως τμήμα της γενικής κοινής γνώμης που μετριέται με τον αριθμό των ψήφων τις οποίες είναι σε θέση να κατακτήσει στις γενικές βουλευτικές εκλογές ή στις ευρωκοινοβουλευτικές και άλλες δευτέρας τάξεως εκλογές.
Τα πολιτικά κόμματα μπορούν επίσης να μελετηθούν και από την άποψη της κοινωνικής σύνθεσης του πλήθους των υποστηρικτών του. Έτσι, ερευνάται η δημογραφική (ηλικία, φύλο, φυλή, εθνότητα, θρησκεία, εκπαίδευση, εισόδημα) και ταξική (αστική, μικροαστική και εργατική) σύνθεσή των μελών και των υποστηρικτών του.
Το κόμμα μπορεί, τέλος, να ερευνηθεί στις δυναμικές του διαστάσεις με τη μελέτη της οργάνωσής του, της δομικής σχέσης μεταξύ των αξιωματούχων του, των εργαζομένων του και του πλήρους απασχόλησης προσωπικού του και της γραφειοκρατίας. Όπως τόνισε ο μελετητής των πολιτικών κομμάτων Άντζελα Πανεμπιάνκο η εσωτερική οργάνωση των κομμάτων είναι θέμα κλειδί για την μελέτη των κομμάτων και αυτή η μελέτη πρέπει να έχει ιστορικό χαρακτήρα, δηλαδή να τοποθετεί τη μορφή οργάνωσης στα χρονοχωρικά πλαίσια μέσα στα οποία αναπτύσσεται.[1]
Ο πρώτος που διατύπωσε μια θεωρία των πολιτικών κομμάτων ήταν ο Μωυσής Οστρογκόρσκι. Στην πρώτη έκδοση του σχετικού έργου του[2] έγραφε ότι «σ’ αυτό το βιβλίο ερευνώ τις λειτουργίες της δημοκρατικής κυβέρνησης, αλλά δεν είναι οι θεσμοί που αποτελούν το αντικείμενο της έρευνάς μου: δεν είναι στις πολιτικές μορφές αλλά στις πολιτικές δυνάμεις που επιμένω.» Ο Οστρογκόρσκι ήταν ένας από τους πρώτους πολιτικούς στοχαστές που αντιλήφθηκαν το ζωτικότατο ρόλο των πολιτικών κομμάτων για τη λειτουργία των δημοκρατικών καθεστώτων του 20ου αιώνα, Με την ανάπτυξη της ζωής των πολιτικών κομμάτων αναπτύσσονται και αποκτούν προσανατολισμό η εστίαση των πολιτικών αισθημάτων και οι ενεργές βουλήσεις των πολιτών μιας δημοκρατικής πολιτείας. Για πρώτη φορά στην ιστορία αποκαλύπτονται οι μηχανισμοί της εξουσίας και της διαχείρισης στη νεότερη κοινωνία και εμφανίζονται καθαρά οι αντιφάσεις μεταξύ των αρχών της δημοκρατίας και της πραγματικής λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων. Η πολύ γρήγορη μετάβαση από την παραδοσιακή κοινωνία στη δημοκρατική που συνέβαλε στην μετατροπή των μαζών σε παράγοντα της πολιτικής διαδικασίας δημιούργησε την ίδια στιγμή και τις βάσεις ενός νέου τύπου αυταρχισμού που προέκυπτε από την υπερίσχυση της ολιγαρχίας των κομμάτων έναντι της πλειοψηφίας. Ο Οστρογκόρσκι ήταν από τους πρώτους ερευνητές που μίλησαν για την μετάβαση σε μια κατάσταση «χειραγώγησης της θέλησης των ψηφοφόρων» και «γραφειοκρατικοποίησης των κομμάτων υπό συνθήκες βίαιης αντιπαράθεσης για την εξουσία». Δεν δείχνει μόνο τις αρνητικές όψεις της νεότερης πολιτικής κοινωνίας αλλά και τρόπου υπέρβασής τους, ανοίγοντας το δρόμο για την ανάπτυξη του κλάδου της πολιτικής κοινωνιολογίας. Η εκτίμησή του για την ανάπτυξη και μαζικοποίηση των κομμάτων ως απαραίτητων μέσων για την εδραίωση και απρόσκοπτη λειτουργία της δημοκρατίας, ιδιαίτερα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπου τα «κόμματα μαζών» ανταγωνίζονται για την προσέλκυση των ψηφοφόρων, που αυξάνονταν συνεχώς λόγω της σταδιακής κατάργησης των εισοδηματικών και άλλων περιορισμών με αποτέλεσμα την καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας ανδρών και γυναικών. Ακόμη και εκεί όπου τυπικές ελευθερίες δεν υπήρχαν, τα καθεστώτα στα ναζιστικά, φασιστικά και σταλινικά κράτη χρησιμοποίησαν τη μαζική δύναμη των ιδεολογικών αυτών κομμάτων για την ¨αναθεμελίωση των κοινωνιών¨. Επίσης τα αντιαποικιακά κινήματα εξελίχθηκαν σε μαζικά πολιτικά κόμματα που χρησίμευσαν ως εργαλεία για την εκδίωξη των αποικιοκρατικών δυνάμεων και για την οικοδόμηση των νέων εθνικών κρατών. Σε κάθε περίπτωαη, το σημαντικό στοιχείο που πρέπει να αναγνωρίζουμε είναι η ένταξη ολόκληρων πληθυσμών στο εκλογικό σώμα και στην μαζική κινητοποίησή του.
[1] Βλ. Panebianco, A. (1988) Political Parties: Political Organization and Power. Cambridge, UK and New York, NY: Cambridge University Press.
[2] Ostrogorsky, M. (1902) Democracy and the Organisation of Political Parties. London:
Macmillan. Στην ίδια τη χώρα του Οστρογκόρσκι όπου τα κόμματα αναπτύχθηκαν ραγδαία κατά τη διάρκεια των επαναστατικών εξελίξεων μεταξύ 1905 και 1917, ο Βλάντιμιρ Ι. Λένιν στην πολεμική του κατά των «δεξιών οπορτουνιστών» του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στηρίζεται στο συγκεκριμένο βιβλίο για να δείξει την αναγκαιότητα για την «προλεταριακή δημοκρατία (…) να καταπιέσει τη μπουρζουαζία». Βλ. Lenin, V.I. (1918/1974) «The Proletarian Revolution and the Renegade Kautsky» στο Lenin’s Collected Works. Moscow: Progress Publishers, Τόμος 28, σελ 104-112 http://marxists.org/archive/lenin/works/1918/prrk/append02.htm#bk43
[1] Βλ. Klingemann, H.D., Hofferbert, R.I. and Budge, I. (1994) Parties, Policies and Democracy. Boulder, CO: Westview Press, σελ.5
Filed under: Uncategorized | Leave a comment »
Homo Politicus 